سد ازبک ها برابر ترانزیت ایران!

تفسیر به رأی طرف ازبکستانی از تفاهم نامه مجوزهای تردد «دوزبلاغ»، کامیون های ترانزیتی ایرانی را حدود ۲ ماه گرفتار و سرگردان کرده است
در تعاملات بین‌الملل در هر سطح و حوزه‌ای اساس منافع مشترک و اولویت منافع ملی طرفین است، بنابراین هرگونه لغزش در تنظیم این تعاملات ممکن است به سود و یا ضرر یک‌طرف باشد؛ شفاف نبودن رویه‌ها در تعاملات و تفاهم‌نامه بعضاً خسارت سهمگینی به بار می‌آورد. سال ۱۴۰۱ ایران و ازبکستان برای تسهیل روابط تجاری خود تفاهم‌نامه مهمی منعقد کردند که از خردادماه عملیاتی شد اما تفسیر به رأی طرف ازبکستانی باعث سرگردانی کامیون‌های ترانزیتی ایران در مرز الات برای ورود به این کشور شده که در گزارش ۳۰ تیرماه با عنوان «فاجعه دوزبلاغ میلی!» به ابعاد آن پرداختیم. حال با گذشت ۱۰ روز، انتظار می‌رفت که این مشکل کمی کاهش‌یافته اما پیگیری‌ها حکایت از آن دارد که طرف ازبکستانی همچنان بر خواست خود اصرار دارد و مشکل کامیون‌های ایرانی همچنان پابرجاست، به همین دلیل سراغ مسئول اصلی ترانزیت کشور رفتیم تا سرمنشأ این اختلافات را بررسی کنیم.مدیرکل ترانزیت و حمل‌ونقل بین‌الملل راهداری کشور توافق‌نامه منعقدشده را مربوط به سال ۱۴۰۱ می‌داند و به «خراسان رضوی» می‌گوید: بر اساس این تفاهم‌نامه، عوارض ۴۰۰ دلاری کامیون‌های ایرانی و ۸۰۰ دلاری ترانزیتی کامیون‌های ایرانی برای ورود به خاک ازبکستان به‌صورت دوطرفه از ابتدای ژانویه ۲۰۲۵ حذف شد. اما به اصرار طرف ازبکستان این تفاهم‌نامه اصلاح شد و بر اساس «مجوز» تردد انجام می شود؛ یعنی تردد کامیون‌های دو طرف معاف از مجوز شده و کامیون‌هایی که از «کشور ثالث» بارگیری می‌کنند مشمول اخذ مجوز تردد می شوند. تعریف بین‌المللی تردد ثالث؛ یعنی ناوگان ایرانی یا ازبکستانی از یک کشور دیگر «بارگیری» انجام دهد و به کشور ثالث ترانزیت کند که بر این اساس هزار برگه مجوز تردد «دوزبلاغ» بین دو کشور رد و بدل شد.
رویه ازبک‌ها خلاف عرف بین‌الملل
جواد هدایتی تصریح می کند: مشکل اصلی به وجود آمده اخیر این است که طرف ازبکستانی محموله‌هایی را که از کشور دیگری وارد مرز ایران مثلاً بندرعباس می‌شد و کامیون‌های ایرانی را که از داخل خاک ایران بارگیری می‌کردند مشمول دریافت مجوز ثالث کردند و ما نیز به استناد «عرف بین‌الملل ترانزیت» به این رویه طرف ازبکستانی اعتراض کردیم. درست است که این محموله متعلق به کشور ثالث است اما از داخل «قلمرو» جمهوری اسلامی ایران «بارگیری» شده و کامیون از داخل ایران محموله را بارگیری کرده است نه از کشور ثالث و مشمول دوزبلاغ کشور ثالث نمی‌شود. اما ازبکستانی‌ها اصرار دارند که چون این محموله متعلق به کشور ثالث است باید مشمول دوزبلاغ شود و این رویه ازبک‌ها خلاف «عرف بین‌الملل» است.
اساس محل بارگیری است نه کشور مبدأ
مدیرکل ترانزیت کشور تأکید می‌کند: باید توجه داشت که ما تنها با ازبکستانی ها روابط تجاری نداریم و با تمام کشورهای آسیای مرکزی، ترکیه، قفقاز و دیگر کشورها این رویه را داریم و در عرف بین‌الملل «محل بارگیری» محموله ترانزیتی مهم است نه کشور «مبدأ کالا».  بنابراین اگر جمهوری اسلامی این انتظار خارج عرف ازبکستانی را بپذیرد گویی این که ما رسماً بندرعباس را به‌عنوان کشور ثالث قبول کرده‌ایم و این موضوع تبعات سیاسی و بین‌المللی زیادی خواهد داشت. لذا ما به‌طرف ازبکستانی رسماً اعلام کردیم این انتظار و رویه آن‌ها خلاف رویه بین‌الملل و روابط ما با دیگر کشورهاست. مسئول اصلی ترانزیت کالای کشور می‌گوید: با توجه به اهمیت موضوع، پیگیری‌ها از طریق وزارت امور خارجه در حال انجام است و وزارت خارجه استدلال وزارت راه و شهرسازی را قبول دارد و از طریق مجاری دیپلماتیک در حال پیگیری موضوع هستیم.
ازبک‌ها و بازی موازنه‌ای
هدایتی تصریح کرد: در عرف بین‌الملل اگر پلاک کامیون و کشور محل بارگیری متعلق به یک کشور باشد در روابط ترانزیتی «تردد دوجانبه» تعریف می‌شود اگر متفاوت باشد، می‌شود کشور ثالث و این روال با همه کشورها در حال انجام است. اما این که چرا طرف ازبکستانی چنین تفسیر متفاوتی ارائه کرده متأثر از چند مسئله است؛ اول این که کشور ازبکستان محصور در خشکی است و ایران کشوری ترانزیتی است و طرف ازبکستانی می‌خواهد با ایجاد این رویه «موازنه» ای ترانزیتی با ایران ایجاد کند. اگر ایران به این خواست و تعریف ازبکستانی تن دهد تبعات منفی زیادی خواهد داشت؛ اول این که با توجه به محدودیت تعداد دوزبلاغ ها و با توجه به حجم بالای تردد کامیون‌های ترانزیتی ایرانی بعد از اتمام این مجوزها برای کامیون‌های ایرانی، طرف ازبکستانی به استناد توافق‌نامه، کامیون‌های ازبک را برای بارگیری محموله‌ها جایگزین می‌کند و این به ضرر ترانزیت کشور ایران است. دوم این که کشورهای دیگر به استناد همین موضوع به ایران اعلام خواهند کرد که اگر با طرف ازبکستانی، بندرعباس را کشور ثالث در نظر گرفته‌اید باید برای آن‌ها هم این رویه اصلاح شود و این مشکل به‌کل کشورهای مسیر ترانزیت ایران سرایت پیدا می‌کند و ما بخش عمده حمل‌ونقل ترانزیت بین‌الملل را از دست خواهیم داد.
مدیرکل ترانزیت و حمل‌ونقل بین‌الملل راهداری کشور درباره نقش ترکمنستان و استفاده از این اختلاف برای انجام ترانشیپ با کامیون‌های ترکمنستانی نیز می‌گوید: هر کشوری بر اساس منافع خودش عمل می‌کند و باید توجه داشت ترکمنستان طی ۳ سال گذشته بسیاری از رویه‌های سخت‌گیرانه خود را اصلاح‌کرده و طبیعی است در این شرایط ترانشیپ کالا را بر عهده بگیرد.
هدایتی درباره طولانی شدن مشکل و پیگیری‌های انجام‌شده تاکنون می‌گوید: حداقل دو بار سفیر ایران در تاشکند با طرف مقابل در سطح وزیر مربوطه ازبکستانی نشست پیگیرانه برگزار کرده است و در اجلاس وزیران اکو در تهران هم وزیر راه و شهرسازی ما به وزیر ازبکستانی اعلام کرد ایران این تفسیر و رویه را قبول ندارد و باید اصلاح شود و بناست این مشکل در اجلاس کشورهای محصور در خشکی که با حضور معاون اول رئیس‌جمهور و وزیر راه و شهرسازی برگزار   شود هم با طرف ازبکستانی مطرح و پیگیری شود. هدایتی با تایید این که طرف ازبکستانی در حال گربه‌رقصانی است، می‌گوید: همه کشورها به دنبال تأمین منافع خود هستند و ما باید بتوانیم جلوی این تفسیر را بگیریم و نباید اجازه دهیم برای دفع مشکل چند میلیون دلاری با یک کشور تن به رویه‌ای بدهیم که ممکن است چند صد میلیون دلار به اقتصاد و ترانزیت کشور با چندین کشور برای ایران ضرر به ارمغان بیاورد.